1. ကြ်န္ေတာ္ ရယ္တဲ့အခါ ပါးစပ္က နဲနဲရြဲ႕တယ္ ခင္ဗ်ာ။ ေလေတာ့ မျဖတ္ပါဘူး။ လူတခ်ဳိ႕လဲ ရယ္တဲ့အခါ ရြဲ႕တာ ေတြ႔ရတယ္။ အစာ ဝါးတဲ့ အခါ တစ္ဖက္သက္ ဝါးလို႔လား ျပန္တဲ့ေအာင္ ဘယ္လိုလုပ္ရမလဲ ေျဖေပးပါဆရာ။ ၃၂ ပါဆရာ။ ဒီတိုင္းမသိစာဘူး။ ရယ္တဲ့အခါမွ သိစာ တယ္ ၃ ေယာက္ ၄ ေယာက္ ေတြ႔ဘူးတယ္ဆရာ။ သတိထားမိတာ ကေတာ့ ၂ ႏွစ္ေလာက္ပါ
2. ဟဲလို ေဒါက္တာ က်ေနာ္ အသိတစ္ေယာက္ ဦးေခါင္းတစ္ျခမ္း ကိုက္ၿပီး ပါးတစ္ဖက္ ေစာင္းေနတယ္။ ၿပီးေတာ့ မ်က္စိတစ္ဖက္လဲ မွိတ္လို႔မရဘူး ျဖစ္ေနတယ္။ ခႏၶာကိုယ္ က်န္းမာေရး ေကာင္းပါတယ္။ ဦးေခါင္းတစ္ဖက္ ကိုက္ခဲေနၿပီး စကားေျပာရတာလဲ အဆင္မေျပဘူး။ မ်က္စိတစ္ဖက္ကလဲ လံုးဝမွိတ္လို႔ မရျဖစ္ေနတယ္။ ဘယ္လိုလုပ္ရမယ္ ဆိုတာ အၾကံးေပးေစခ်င္ပါတယ္။ ေက်းဇူးတင္ပါတယ္။
3. ဆရာေက်းဇူးျပဳ၍ Bell palsy အေၾကာင္း ျမန္မာလုိရွိရင္ ဖတ္ခ်င္ပါတယ္။
ပဌမေမးခြန္းမွာ ‘မသိစာ’ လို႔ႏွစ္ခါေရးထားလို႔ စာရိုက္တာ အမွတ္မထင္လြဲတာ မဟုတ္ေလာက္ဘူးတယ္။ ‘မသိသာ’ လို႔ေရးမွသာ မွန္ပါတယ္။
စေကာ့တလန္ ဆရာဝန္ Charles Bell ကေနစသိခဲ့တဲ့ Facial paralysis မ်က္ႏွာေလျဖတ္ျခင္းတမ်ိဳး ျဖစ္တယ္။ လူတသန္းမွာ ၂ဝ-၂၃ ေယာက္ျဖစ္တယ္။ အသက္ရေလျဖစ္ႏိုင္ေျခမ်ားေလ။ အေမရိကားမွာ တႏွစ္ကိုလူ ၄ ေသာင္း ျဖစ္တယ္။
ျဖစ္တဲ့ဘက္က Cranial nerve VII (Facial nerve) အာရံုေၾကာမွာ ေရာဂါလာျဖစ္တာပါ။ Brain tumor ဦးေႏွာက္ အက်ိတ္၊ ဦးေႏွာက္ေသြးေၾကာ ပိတ္တာ၊ (လိုင္းမ္) ေရာဂါစတဲ့ ဆိုးတဲ့ေရာဂါေတြရဲ႕ အဆက္ ကေနလဲ ျဖစ္တယ္။ ဗိုင္းရပ္စ္ ကေနလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ မ်ားေသာအားျဖင့္ ေရယံုပိုး။ Chicken pox ေရေက်ာက္၊ Infectious mononucleosis (အင္ဖက္ရွပ္စ္- မိုႏိုႏူကလီယိုးဆစ္) ေတြကေနျဖစ္ေစတယ္။ တခါတေလ ဘာလို႔ျဖစ္လဲ မသိႏိုင္ဘူး။ တစိတ္တပိုင္းကေန လံုးဝအာရံုေၾကာ အလုပ္မလုပ္တာ အထိ ျဖစ္တယ္။ ႏွစ္ဖက္လံုး ျဖစ္တာ ၁% ေတာင္မရွိဘူး။
• ျဖစ္တာကယုတ္တရက္ျဖစ္မယ္။ မ်က္ႏွာၾကြက္သားေတြ တြဲလုပ္တဲ့အလုပ္ကိုထိခိုက္မယ္။ Lower motor neuron type အမ်ိဳးအစားေလျဖတ္တယ္လို႔ ေခၚတယ္။
• ျဖစ္တဲ့ဘက္မွာမ်က္လံုးကိုပိတ္မရဘူး၊ မ်က္ေတာင္ခတ္တာ၊ မ်က္လံုးပိတ္-မွိတ္တာ၊ ျပံဳးတာ၊ မ်က္ေမွာင္ ကုပ္တာ၊ တံေတြးမထိန္းႏိုင္တာ၊ ႏွာသီးဖ်ားေဖါင္း-ပိန္လုပ္တာ၊ မ်က္စျပစ္တာေတြ မလုပ္ႏိုင္ ျဖစ္လာ တယ္။
• မ်က္ရည္ နည္းလာမယ္။ နားေနာက္ကနာမယ္။ မ်က္ႏွာၾကြက္သားေတြ အားနည္းလာမယ္။ မ်က္စိပိတ္ ဘို႔ ခက္လာမယ္။ သြား-ပါးထံုလာမယ္။ မ်က္ရည္စီးက်မယ္။ မ်က္စိေဝဝါးမယ္။ ေအာက္မ်က္ခြံလံေနမယ္။ အေပၚမ်က္ခြံက်ေနမယ္။ ႏွာေခါင္းနဲ႔ ပါးစပ္ၾကားအရစ္ ေပ်ာက္မယ္။
• မ်က္လံုးေပၚေနလို႔ မ်က္ၾကည္လႊာေရာင္မယ္။ ဒါဆိုရင္ ဆိုးတယ္။
• လွ်ာ ေရွ႕ပိုင္း ၃ ပံု ၂ ပံုမွာအရသာပ်က္လာေသးတယ္။
• ၃ဝ% အသံလိႈင္းအေျပာင္းအလဲမွာထူးျခားတာမယ္။ ခါတိုင္းၾကားေနၾကအသံကိုမခံခ်င္ ျဖစ္လာတယ္။ ၅၇% အရသာပ်က္မယ္။ ၆ဝ% နားထဲမွာကိုက္မယ္။
ေနာက္ဆက္တဲြျဖစ္လာႏိုင္တဲ့ဆိုးက်ိဳးတခုကေတာ့ အရသာပ်က္တာ၊ မ်က္ႏွာၾကြက္သားလႈတ္ေနတာ၊ မ်က္ႏွာနာေနတာနဲ႔ မ်က္ၾကည္လႊာပိုးဝင္တာေတြ ျဖစ္တယ္။
ဘယ္လိုကုသမလဲ
(၁) မ်က္စိကို ကာကြယ္မႈလုပ္ရမယ္။ Artificial tears မ်က္ရည္တု မ်က္စဥ္းခပ္ပါ။ မ်က္ခြံကို ပလာစတာနဲ႔ ၁-၂ ရက္ ပိတ္ထားသင့္ေသးတယ္။ ေအာက္မ်က္ခြံ လံေနတာကိုလဲ ပလာစတာနဲ႔ ယာယီလုပ္ေပးႏိုင္ တယ္။ မ်က္ခြံအစပ္ အလယ္ေနရာကေနေဘးဘက္နဲ႔ အထက္ဆီကို ဆြဲျပီး မ်က္ရိုးကြင္းမွာ ကပ္ထားပါ။
(၂) ေဆးေပးရတာရဲ႕ ရည္ရြယ္ခ်က္က ပိုမဆိုးေအာင္နဲ႔ သက္သာေစဘို႔ျဖစ္တယ္။
• American Academy of Neurology အဆိုအရ Acyclovir + Prednisone ေပးသင့္တယ္။
• Corticosteroids (Prednisone) ေဆးရဲ႕ ေဘးထြက္-ဆိုက်ိဳးေတြကိုလဲ သတိထားရမယ္။ ကိုယ္ေရာင္၊ (ပိုတက္ဆီယမ္) နည္း၊ ၾကြက္ားအားနည္း၊ ေလနာျဖစ္၊ ေခါင္းကိုက္၊ ရာသီမမွန္၊ မ်က္စိအတြင္းတိမ္၊ မ်က္စိေရတိမ္ နဲ႔ ဆီးခ်ိဳေတြကို သတိထားရတယ္။
• Corticosteroids စတီရြိဳက္ေဆးနဲ႔ ေစာေစာေပးရင္ သက္သာတာအမွန္ဘဲ။ ျဖစ္ကာစ ၃ ရက္အတြင္း မွာ ေပးႏိုင္ရင္ ေကာင္းတယ္။ ၁၄% ျပန္ေကာင္းႏိုင္တယ္။
• Prednisone 1 mg/kg or 60 mg/day ကို ၆ ရက္ဆက္ေပးျပီး ၁ဝ ရက္အထိ ေလွ်ာ့ေလွ်ာ့ေပးသြား ရတယ္။ ဒါေပမဲ့ တီဘီ၊ ကိုယ္ဝန္၊ ေလနာ၊ ပိုးဝင္ေနတာ၊ ဆီးခ်ိဳ၊ ေသြးတိုး၊ ေက်ာက္ကပ္မေကာင္း၊ အသဲ မေကာင္းသူေတြနဲ႔ Immunocompromise, Sarcoidosis ေရာဂါရွိသူေတြကို သတိထားေပးရတယ္။
• Antivirals ဗိုင္းရပ္စ္ေဆးထဲက Acyclovir (Zovirax) နဲ႔ Valacyclovir (Valtrex) ေတြသံုးတယ္။
• Acyclovir (Zovirax) ကို 400 mg orally 5 times daily for 10 days ေပးတယ္။
• Varicella zoster virus (VZV) လို႔ထင္ရင္ 800 mg orally 5 times daily ေပးသင့္တယ္။ Valacyclovir (Valtrex) 500 mg twice daily for 5 days ကိုလဲေပးႏိုင္တယ္။ VZV ေၾကာင့္ျဖစ္တာ ဆိုရင္ 1000 mg orally 3 times daily ေပးတယ္။
(၃) Surgery တခ်ိဳ႕ ခြဲစိတ္ျပဳျပင္ေပးဘို႔လိုမယ္။ နည္းေတြအမ်ိဳးမ်ိဳးရွိတယ္။ ဒါေပမဲ့ အေကာင္း-အဆိုး ခ်င့္ခ်ိန္ရတယ္။ ခြဲစိတ္နည္းေတြမွာ Facial nerve decompression, Subocularis oculi fat lift, Implantable devices placed into the eyelid, Tarsorrhaphy, Transposition of the temporalis muscle, Facial nerve grafting နဲ႔ Direct brow lift နည္းေတြ ရွိတယ္။ ခြဲစိတ္နည္းေတြကို ေဆးနဲ႔လဲ မရလံုးဝလဲျဖစ္ေနတာအတြက္သာစဥ္းစားသင့္တယ္။
(၄) Physiotherapy (ဗီဇီယိုသာရာပီ) အေၾကာကုသနည္းကိုလဲတခ်ိဳ႕ကိုသာလုပ္သင့္တယ္။
(၅) Acupuncture အပ္စိုက္ကုသတာလဲလူတိုင္းအတြက္ေကာင္းမယ္ မဟုတ္ပါ။
(၆) Botulinum toxin ထိုးေဆးကိုလဲသံုးတယ္။ အေရျပားထဲျဖစ္ျဖစ္ မ်က္စိအဖံုးေအာက္မွာ ျဖစ္ျဖစ္ထိုး တယ္။ Tarsus အနားသပ္အထက္ကေနLevator muscle ဆီ ဦးတည္ထိုးရတယ္။ မ်က္ၾကည္လႊာကို ကာကြယ္ေပးတယ္။
၁၉၈၂ ခုႏွစ္မွာဒီေရာဂါလူနာေပါင္း ၁ဝ၁၁ ေယာက္ကိုေလ့လာမႈေတာ့ ေဆးမကုဘဲနဲ႔ ၈၅% ဟာ ၃ ပါတ္အတြင္း ျပန္ေကာင္းလာတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္ကေဆးနည္းဆိုတာမေပၚေသးဘူး။ က်န္ ၁၅% ဟာ ၃-၆ လအထိအခ်ိန္ယူတယ္။ တႏွစ္ၾကာေတာ့ ၇၂% အေကာင္းပကတိ ျဖစ္ေနတယ္။
ေဆးစာေတြသိခ်င္သူသာ အဲတာအကုန္ျဖတ္ပါ။ ေနာက္ဆံုးေမးတဲ့သူရဲ႕ မိတ္ေဆြကို အထက္မွာေရးထား တဲ့ (စတီရြိဳက္) ေဆးနဲ႔ပတ္သက္တဲ့ သတိထားရမွာေတြ မရွိရင္ ခ်က္ခ်င္း Prednisolone တခါေသာက္ ၂ ျပား၊ တေန႔ ၄ ၾကိမ္၊ ၂ ရက္၊ ေနာက္မွာ တခါေသာက္ ၂ ျပား၊ တေန႔ ၃ ၾကိမ္၊ ၂ ရက္၊ ေနာက္မွာ တခါေသာက္ ၁ ျပား၊ တေန႔ ၄ ၾကိမ္၊ ၂ ရက္၊ ေနာက္မွာ တခါေသာက္ ၁ ျပား၊ တေန႔ ၃ ၾကိမ္၊ ၂ ရက္၊ ေနာက္မွာ တခါေသာက္ ၁ ျပား၊ တေန႔ ၁ ၾကိမ္၊ ၂ ရက္၊ ေနာက္မွာ တခါေသာက္ ၁ ျပား၊ တေန႔ ၁ ၾကိမ္၊ ၂ ရက္၊ ေသာက္ေစပါ။ တျပိဳင္တည္းမွာ Parecetamol တခါေသာက္ ၁ ျပား၊ တေန႔ ၃ ၾကိမ္၊ ကိုပါ တြဲေသာက္ပါ။
ေဒါက္တာတင့္ေဆြ
